Miejski portal informacyjny:
Legionowo, Jabłonna, Nieporęt, Serock, Wieliszew

Powstanie Warszawskie i getto warszawskie kojarzy nam się jednoznacznie. W końcu w samej nazwie historycznego powstania oraz odizolowanej części miasta kryje się to, gdzie miał miejsce zarówno dramat ludności żydowskiej, jak i bohaterskie czyny walczącej stolicy.

Okazuje się jednak, że nie tylko dzielni Warszawiacy stanęli do heroicznego boju o odzyskanie wolności. W odwadze i męstwie, a także pragnieniu wolności nie ustępowali im mieszkańcy Legionowa. Ci współcześni mogą z dumą wspominać postawę swoich dziadków i babć.

To właśnie Legionowo było jedynym miastem poza Warszawą, które walczyło w Powstaniu Warszawskim. W mieście założono także getto, o którym mało kto dzisiaj wie.

Getto w Legionowie

Zaczniemy od przedstawienia jego historii. Niemcy zdecydowali się na jego utworzenie już w listopadzie 1940 roku - między ulicami Sobieskiego, a Listopadową - na terenie zwanym Cegielnią. Niedawno, bo 15 listopada obchodziliśmy 76 rocznicę tego tragicznego wydarzenia.

Czym w ogóle jest getto? To wytyczony obszar, na którym Niemcy stłoczyli (w przypadku Legionowa) od 2 do 3 tys. mieszkańców pochodzenia żydowskiego. W odróżnieniu od getta warszawskiego - to w Legionowie - nie było ogrodzone. Nie oznacza to jednak, że Żydzi mogli je opuszczać. Odważni mieszkańcy, którzy podejmowali próbę wydostania się poza granice „dzielnicy żydowskiej" byli rozstrzeliwani. W taki sposób ginęły także dzieci, które wykorzystywano w roli przemytników.

Codzienne życie mieszkańców getta związane było przede wszystkim z przymusową pracą, z której korzyści czerpała III Rzesza. Na terenie miasta Legionowo istniał obóz pracy przymusowej. W gettcie w Legionowie utworzono Radę Żydowską (Judenrat). Jego zadaniem było zapewnienie 150 par rąk do pracy każdego dnia. Miała ona za zadanie, prócz dostarczania robotników, także zaopatrywanie dzielnicy w żywność, sporządzanie ewidencji ludności, a także organizowanie transportów do obozów zagłady. Rada podlegała niemieckim władzom administracyjnym i była zmuszona wykonywać polecenia okupanta. Tak samo było w przypadku żydowskiej policji, która była utworzona na rozkaz nazistów i to również na ich rozkaz stosowała bardzo brutalne metody doprowadzenia ludności getta do porządku.

Likwidację getta zaplanowano na dzień żydowskiego święta, którego obchody przypadały na dzień 4 października 1942 roku. Naziści wywieźli do obozu w Treblince około 1,5 tys. Żydów. Przed wojną w samym Legionowie było ich blisko 2 tys., ale część z nich przetransportowano do getta warszawskiego. Do Treblinki nie wywieziono jedynie mieszkańców Legionowa. Na terenie Ludwisina, gdzie znajdowało się getto, stłoczono także ludność żydowską, która zamieszkiwała okoliczne gminy. Wszystkich, których przetransportowano w bydlęcych wagonach do Treblinki zgładzono.

Powstanie Warszawskie - walczące Legionowo

Stolica nie była osamotniona w walce podczas Powstania Warszawskiego. Mieszkańcy Legionowa stanęli do walki z okupantem, chociaż miasto leżało poza granicami Warszawy. Poczucie solidarności i wspólnej sprawy, a przede wszystkim patriotyzmu nie pozwoliło Legionowianom na bezczynne patrzenie na walczącą Warszawę. Tylko oni zdecydowali się wraz z Warszawiakami na bohaterski zryw, który miał wyzwolić stolicę spod okupacji III Rzeszy.

W walce z Niemcami, która rozpoczęła się pamiętnego dnia 1 sierpnia 1944 roku, brało udział ponad 4 tys. Legionowian. Rozkaz, który wydano ze sztabu mieszczącego się w budynku pod numerem 30 na ulicy Jagiellońskiej, nakazywał podzielenie sił na trzy uzbrojone bataliony i rozlokowanie ich w Legionowie, Nieporęcie oraz Jabłonnie. Głównym zadaniem mieszkańców było zapewnienie ochrony Powstania od strony północnej. Wydano także rozkaz blokowania dróg, którymi naziści mogliby przysyłać swoje posiłki do stolicy. Pierwszy dzień powstania przebiegł po myśli Polaków. Akcja wysadzenia pociągu wojskowego na granicy Legionowa i Chotomowa zakończyła się pełnym sukcesem. Niestety już drugiego i trzeciego sierpnia 1944 r. Niemcy zdobyli przewagę i pod groźbą spalenia całego miasta wymusili na pułkownik Kłoczkowskim „Groszu" decyzję o zaprzestaniu walk.

Nie oznaczało to jednak końca problemów nazistów. Miesiąc później 220 powstańców zaszyło się w Puszczy Kampinoskiej, skąd prowadziło walki partyzanckie. Hołd należy oddać także kolejarzom. Legionowscy pracownicy warsztatów kolejowych Warszawa - Praga podjęli akcję sabotażowo - dywersyjną. Jeśli ich działalność zostałaby odkryta, z całą pewnością zostaliby zabici. Lęk przed śmiercią zanikał jednak w momencie, kiedy ojczyzna była w potrzebie.

Chwała bohaterom!

* * *

Przy okazji obchodów kolejnej rocznicy Powstania Warszawskiego na próżno szukać informacji o odwadze, jaką wykazali się mieszkańcy naszej małej ojczyzny. Rzadko pojawiają się także informacje na ten temat w szkolnych podręcznikach. Wspólnymi siłami powinniśmy zrobić wszystko, aby pamięć o naszych bohaterskich dziadkach i babciach nie zaginęła, a wieści o ich patriotycznej postawie trafiły do jak najszerszego grona mieszkańców naszego kraju. W końcu nikt inny nie stanął do wspólnej walki z Warszawiakami. Możemy być dumni ze swojej historii.

Zdjęcie w artykule to oryginalna i unikatowa drewniana historyczna tablica pochodząca z okresu II Wojny Światowej pochodząca z Legionowskiego Getta Żydowskiego.

Pamiątkowa Tablica z Getta Żydowskiego w Legionowie - zdjęcia tablicy dostępne TUTAJ > GALERIA